Η μέρα του άδολου ψεύδους

Από που προέρχεται το έθιμο της πρωταπριλιάτικης φάρσας.

Η πρωτομηνιά του Απρίλη, η περίφημη Πρωταπριλιά, είναι πλατυτέρα γνωστή ως η ημέρα που λένε άδολα ψέματα και που γίνονται τα «γελάσματα». Δηλαδή, λέγονται τη μέρα αυτή ψέματα «χάριν αστειότητος». Γίνονται φάρσες με σκοπό κάποιοι  αφελείς, ανύποπτοι, αφηρημένοι και εύπιστοι να ξεγελαστούν από ψεύτικες ειδήσεις, να παγιδευτούν σε σκηνοθετημένα ψέματα και κάποιοι άλλοι να διασκεδάσουν. Αυτά τα γελάσματα προσφέρουν ευχαρίστηση, απόλαυση και γέλιο σε αυτούς που το σκαρώνουν, όχι όμως σε αυτούς που παγιδεύονται και γελοιοποιούνται.

Τα πρωταπριλιάτικα ψέματα, που έχουν καθιερωθεί ως έθιμο με μεγάλη απήχηση στην πατρίδα μας, δεν φαίνεται να έχουν ελληνική ρίζα. Το έθιμο ήρθε στην Ελλάδα από τη Γαλλία, πριν τέσσερις αιώνες. Ας δούμε, όμως. πώς γεννήθηκε αρχικά εκεί το έθιμο του πρωταπριλιάτικου ψέματος...

Μετά το 13ο αιώνα, για ένα σημαντι­κό χρονικό διάστημα είχε καθιερωθεί  στη Γαλλία ως Πρωτοχρονιά η 1η Απριλίου. Ο Κάρολος ο 9^ος,  όμως, αποφάσισε να προσαρμόσει το ημερολόγιο του κράτους του ώστε να συμβαδίζει αυτό με των άλλων χωρών της Ευρώπης. Έτσι το 1564, όρισε ως αρχή του έτους την 1η Ιανουαρίου. Αυτή η αλλαγή, αυτή η «μετάθεση» της Πρωτοχρονιάς  που παρομοιάστηκε με μετάθεση δημοσίου υπαλλήλου, αντιμετωπίστηκε με σάτιρα, με περιπαίγματα και ψεύτικες ανυπόστατες ειδήσεις. Αρκετοί ήταν εκείνοι που δεν αποδέχθηκαν στην πράξη την αλλαγή και συνέχισαν να γιορτάζουν την Πρωτοχρονιά τους όπως παλιά, με το παλιό ημερολόγιο.

Εκείνοι, όμως, που είχαν αποδεχθεί τη νέα Πρωτοχρονιά πείραξαν τους Γάλλους, που με φανατισμό γιόρταζαν την πρώτη του έτους με το παλιό ημερολόγιο. Τους πείραζαν μάλιστα στέλνοντάς τους κάθε πρωταπριλιά ψεύτικα πρωτοχρονιάτικα δώρα Επι­χειρούσαν  επίσης, να τους κοροϊδεύουν με διάφορα ψέματα.

Το έθιμο με τα ψέματα τα πρωταπριλιάτικα απλώθηκε γρήγορα και έγινε δημοφιλές. Πρωταπριλιάτικα ψέμα­τα, μεγάλα φιάσκα στους αναγνώστες τους σκάρωσαν μεγάλες εφημερίδες. Το πρώτο πρωταπριλιάτικο ψέμα εφη­μερίδα; δημοσιεύθηκε στην Evening star. στις 31 Μαρτίου 1846. Η εφημε­ρίδα αυτή ανήγγειλε στους αναγνώ­στες της ότι την επόμενη θα γινόταν μεγάλη έκθεση... γαιδάρων στην αί­θουσα του Γεωργικού Ινστιτούτου Ίσλιγκτον. Πολύ κόσμος, κτηνίατροι. φιλόζωοι και περίεργοι, συγκεντρώ­θηκαν εκεί όπου. πολύ αργά, κατάλα­βαν ότι είχαν πέσει θύματα πρωτα­πριλιάτικης φάρσας.

Και η δεύτερη εκδοχή μας έρχεται από τη Γαλλία. και μάλιστα από τους Κέλτες, που άρχιζαν το ψάρεμα στις κρύες θάλασσες την πρώτη του Απρί­λη. Το ξεκίνημα τους στο ψάρεμα δεν ήταν συνήθως πετυχημένο, αλλά συνήθιζαν να διηγούνται ψεύτικες ιστο­ρίες για καλή ψαριά, για πολλά και μεγάλα ψάρια που έπιαναν τάχα στα δίχτυα τους. Οι Γάλλοι λένε τη χαρακτηριστική φράση «poison d’ Anril», που σημαίνει κοροϊδευτικά «ψάρι του Απρίλη»  δηλαδή «μούσι».

Για μερικούς, η πρωταπριλιάτικη φάρ­σα έχει την προέλευση της από τη γιορτή της «Κοροϊδίας και του ξεγελάσματος» της  ρωμαϊκής θεάς Βένους Απρίλης, δηλαδή της Απριλίου Αφροδίτης.  Ενώ άλλοι επιμένουν  ότι με τα πρωταπριλιάτικα ψέματα και αστεία μεγάλη σχέση έχει η Ινδή θεά του έρωτα, η περίφημη Μάγια.

  Πρωταπριλιά και η Πρωτομαρτιά, σαν «πρωτοχρονιές»  παλιότερα, αλλά και σαν όρια μετάβασης στην άνοι­ξη, έχουν συνδεθεί με τα ψέματα που λέγονται για να στρέψουν αλλού την προσοχή του κακού. Λένε ψέματα όχι μόνο σε περιπτώσεις μαγικών ενεργειών, αλλά και όταν πρόκειται για δύσκολες εργασίες, όπως η βαφή νημάτων, η παρασκευή εφταζύμου ψωμιού, η εκτροφή μετα­ξοσκώληκα κ.ά. Την Πρωταπριλιά είχανε σε καλό να γελάσουνε τον άλλο για να κάνουνε τα δέντρα καρπό. Μα αυτός που γελιότανε, το είχε σε κακό. Όλο το χρόνο θα κρατούσε. Αν ήταν παντρεμένος, θα χήρευε.

Πίστευαν ότι ο γελασμένος θα έχει γρουσουζιές όλο το χρόνο και φυλά­γονταν να μην τους ξεγελάσουν. Όποιος πάλι κατάφερνε να ξεγελά­σει. θεωρούνταν τυχερός για όλη τη χρονιά.

Ο ΣΚΎΛΟΣ…. ΤΟΥ ΣΑΧΗ ΑΠΟ ΤΟ ΑΦΓΑΝΙΣΤΑΝ

Το πρωταπριλιάτικο ψέμα στην παλιά Αθήνα χάριζε πολύ γέλιο και αποτελούσε θέμα συζητήσεων σία μεγάλα καφενεία, όπως αυ­τού Ζαχαράτου. Προκαλούσε ιδιαίτερη ευθυμία μεταξύ των λογίων, των ποιητών και των καλλιτεχνών.

Οι εφημερίδες και τα περιοδικά του καιρού εκείνου σκάρωναν έξυπνες φάρσες σε βάρος των Αθηναίων. Κάποια πρωταπριλιά, η Ακρόπολις, του Βλάση Γαβριηλίδη, είχε δημοσιεύσει την είδηση ότι «αφίχθη αισίως και κατέλυ­σε στο  ξενοδοχείο Μεγάλη Βρετανία ο νεαρός Σάχης του Αφγανιστάν.

Ο Σάχης αυτός, έγραφε η Ακρόπολις, είχε εκδηλώσει επιθυμία να αποκτήσει ένα σκυλί ελληνικής ράτσας που θα το «αντήλλασεν ευχαρίστως» με μία ωραία περσική γάτα που είχε φέρει μαζί του. Αυτή η ανταλλαγή όμως, όπως ανακοίνωνε η εφημε­ρίδα, έπρεπε να γίνει αυθημερόν, δηλαδή την πρώτη Απριλίου, και τούτο διότι ο ξένος επί­σημος επισκέπτης θα έφευγε επειγόντως το ίδιο βράδυ για την Ιταλία. Το αποτέλεσμα ήταν να κατακλυσθεί την πρωταπριλιά εκείνη το πολυ­τελές ξενοδοχείο από  πλήθος σκύλων, που αναστάτωσαν όλη την Πλατεία Συντάγματος με τα γαβγίσματα τους.

Κατά την αρχαιότητα, οι Κρήτες είχαν τη  φήμη ότι «εψεύδοντο». Μάλιστα, υπάρχει το ρήμα «κρητίζω», με τη σημασία του ψεύδομαι. Ανάλογα με τις ιστορικές τύχες, οι κάτοικοι των διαφορών περιοχών έχουν χαρακτηριστεί ψεύ­τες επειδή χρειάστηκε να προσποιούνται προς την εκάστοτε εξουσία για να επιβιώσουν. Έτσι είχε επικρατήσει να λέγεται: «Αθηναίοι και Θηβαίοι και κακοί Μυτιληναίοι άλλα λέγουν το βραδύ κι άλλα κάνουν ταχύ».

Η πρωταπριλιάτική φάρσα πέρασε και στις εφημερίδες. Μερικές από τις πιο πετυχημένες φάρσες της πρωταπριλιάς  δημοσιεύτηκαν σε δικές μας και σε ξένες εφημερίδες. Μια αμερικάνική εφημερίδα δημοσίευσε με μεγάλους τίτλους την καταπληκτική είδηση ότι ο Έντισον εφεύρε  ένα μηχάνημα που κάνει το νερό κρασί. Η φάρσα είχε καταπληκτική επιτυχία. Έπιασε πανικός τους εμπόρους χονδρικής πώλησης κρασιών και άρχισαν να πέφτουν στο χρηματιστήριο οι τιμές των εταιριών που έκαναν σχετικό εμπόριο.