Στο κάτω κάτω της γραφής

Τον τελευταίο καιρό βλέπω συχνά στον ύπνο μου το ίδιο όνειρο: έχω, λέει, αργήσει να παραδώσω το άρθρο μου και τα παιδιά της σύνταξης μου φωνάζουν. Αλλά εγώ δεν έχω πού να το γράψω: ο υπολογιστής μου έχει χαλάσει, τα στιλό δε γράφουν, μολύβια στο σπίτι δεν υπάρχουν, κι από χαρτί τίποτα, ούτε χαρτοπετσέτα! Ζω σ' έναν κόσμο χωρίς γραφική ύλη! Και τώρα πώς θα καταφέρω να γράψω το άρθρο μου; Το διηγήθηκα στο φίλο μου τον Δημήτρη και μου είπε πως κι αυτός, όταν ήταν μικρός, έβλεπε ένα παρόμοιο όνειρο:

Kαθόταν στο θρανίο του και άνοιγε την τσάντα του, όμως μέσα δεν υπήρχε ούτε μολύβι, ούτε στιλό, ούτε τετράδιο! Φοβόταν πως η δασκάλα θα το καταλάβαινε και θα έλεγε πάλι την αγαπημένη της φράση: «Πάει ο στρατιώτης στον πόλεμο χωρίς το όπλο του; Ούτε ο μαθητής στο σχολείο χωρίς μολύβι και χαρτί!» και ήθελε ν" ανοίξει η γη να τον καταπιεί! Άρχισε να ψάχνει αποδείξεις για να ξέρει τι ν’ απαντήσει στη δασκάλα! Διαβάζοντας ανακάλυψε πως ο άνθρωπος από πολύ νωρίς άρχισε να γράφει και όχι πάντα με μολύβι και χαρτί! Από τότε άρχισε να ονειρεύεται στον ξύπνιο του τον Δημήτρη, τον εαυτό του δηλαδή, σε όποια εποχή ήθελε.

Δημήτρη το πινέλο σου!

Όταν ζούσε στην Κίνα, περίπου την ίδια εποχή, ο Δι Μι Τρι έγραφε μ' ένα πινέλο από τρίχες ζώων δεμένες με μεταξωτό νήμα. Η λαβή του ήταν από κούφιο λεπτό καλάμι, βουτηγμένο σ' ένα μελάνι από τριμμένο κάρβουνο και μερικές σταγόνες νερού. Το τετράδιο του ήταν ξύλο, μπαμπού και... οστά ζώων! Αργότερα έγραφε πάνω σε ταινίες μεταξιού και από το 105 μ.Χ. σε χαρτί. Γιατί, όπως ίσως θα ξέρετε, οι Κινέζοι εφηύραν το χαρτί. Ήταν βέβαια σπουδαίος καλλιγράφος και τα εικονογράμματα του (οι κινεζικοί χαρακτήρες) φημίζονταν σε ολόκληρη την Κίνα!

Οκλαδόν είναι πιο βολικά

Στην Αίγυπτο για να ξέρει να γράφει έπρεπε να είναι γραφέας. Καθόταν οκλαδόν και στήριζε στα γόνατα του έναν κύλινδρο παπύρου, όπου έγραφε συνήθως με πινέλο ή με πένα από καλάμι.

Το  μελάνι του ήταν μαύρο (από κάρβουνο ή καπνιά) ή χρωματιστό: κόκκινο, πράσινο και μπλε από σκόνη μετάλλων ανακατεμένη με νερό. Η άκρη της πένας του ήταν σχισμένη στα δύο για να συγκρατεί το μελάνι. Είχε ακόμα και «κασετίνα» για τα πινέλα και τις πένες του.

Την άπλωσα να στεγνώσει!

Όταν ζούσε στη Μέση Ανατολή γύρω στα 3000 π.Χ., το «μολύβι» του ήταν μια γραφίδα από καλάμι κομμένο στην άκρη και το «χαρτί» του μια μαλακή πήλινη πλάκα. Η πλάκα  στέγνωνε στον ήλιο για να σκληρύνει  και να διατηρήσει το σχήμα που χάραζε πάνω της η καλαμένια γραφίδα. Τα σύμβολα που σχηματίζονταν μ' αυτό τον τρόπο ήταν συνήθως γωνίες ή τρίγωνα  με μικρές ίσιες γραμμές και η γραφή αυτή ονομάστηκε σφηνοειδής, από τη «σφήνα».

Ο στύλος, του στύλου, το στύλο

Ως μαθητής Δημήτριος στην Αρχαία Ελλάδα έγραφε -κεφαλαία πάντα!- πάνω σε ξύλινες πινακίδες που είχαν περαστεί με κερί, με μια γραφίδα ή στύλο (και όχι ακόμα στιλό!) από κόκαλο ή μέταλλο. Το πλεονέκτημα με το κερί ήταν ότι μπορούσε να σβήνει και να ξαναγράφει! Με τι γόμα; Την επίπεδη άκρη του στύλου του φυσικά!

Πού είναι το όστρακό σου, παιδί μου;

Κάπως έτσι ήταν τα πράγματα για το μικρό Δημήτριο και στην Αρχαία Ρώμη. Μεγαλώνοντας μπορούσε να γράφει και πάνω σε όστρακα (σπασμένα κομμάτια κεραμικών) ή σε πάπυρο που εισαγόταν από την Αίγυπτο. Αν όμως αποφάσιζε να γίνει χαράκτης, χάραζε επιγραφές  με κεφαλαία γράμματα πάνω σε πέτρινες πλάκες με μια σιδερένια σμίλη.

Πάω στο φαρμακείο για μελάνι

Την εποχή του Βυζαντίου και του Δυτικού Μεσαίωνα, ως μοναχός Δημήτριος αυτή τη φορά, έγραφε με την πένα ή τη γραφίδα του πάνω σε φύλλα περγαμηνής. Το μελάνι ήταν φτιαγμένο από φυτά ή πετρώματα, που συχνά τα αγόραζαν από το ... φαρμακοποιό. Η περγαμηνή ήταν δέρμα ζώου, συνήθως τρυφερό αρνάκι, κατσικάκι ή μοσχαράκι, ειδικά επεξεργασμένο ώστε να δημιουργείται μια μαλακή και λεία επιφάνεια γραφής. Λέγεται ότι εφευρέθηκε στο βασίλειο της Περγάμου, απ' όπου πήρε το όνομα της. Το Μεσαίωνα επιτρέπεται όχι μόνο η γραφή αλλά και η... αντιγραφή! Με τον τρόπο αυτό, οι μοναχοί κυρίως, δημιουργούν χειρόγραφα βιβλία από φύλλα περγαμηνής -και αργότερα χαρτιού-, τα οποία λέγονται κώδικες.

Ξύσε το καλάμι σου, Αλ Δημητράχ!

Άραβας και ισλαμιστής, ο Αλ Δημητράχ έκανε περίπου ό,τι κι ένας χριστιανός μοναχός, μόνο που αντέγραφε συνήθως το ιερό βιβλίο του Ισλάμ, το Κοράνι, καθισμένος στο πάτωμα, με την πένα του από καλάμι. Και ήταν πραγματικά αξιοσέβαστος.

Κυρία, ξέχασα το καλαμάρι μου στο σπίτι.

Η αντιγραφή χειρογράφων άρχισε να... απαγορεύεται στη Δύση το 15ο αιώνα. Είχε φτάσει η εποχή του Γουτεμβέργιου και της τυπογραφίας. Όμως αυτή είναι μια άλλη ιστορία, αφού ένα τυπογραφείο δε χωράει σε μια σχολική σάκα!

Ο ρομαντικός Δημήτρης συνέχισε να γράφει με πένα, με φτερό που βουτούσε κάθε τόσο σε μελάνι. Ανήκε σε μια ιδιαίτερη κατηγορία ανθρώπων που ήξεραν γράμματα, ήταν μάλιστα «λόγιος» και τον φώναζαν «καλαμαρά». Όχι βέβαια επειδή του άρεσαν τα... καλαμαράκια! «Καλαμάρι» έλεγαν το μελανοδοχείο. Το όνομα αυτό προέρχεται από το λατινικό calamaria που σημαίνει περίπου... κασετίνα, δηλαδή θήκη καλάμων γραφής.

Κουφιομολυβάκι μου!

Αργότερα το μελανοδοχείο καταργήθηκε και το μελάνι βρήκε καινούριο σπίτι στο κούφιο εσωτερικό της πένας. Μέχρι τη μεγάλη επανάσταση των στιλό διαρκείας, των γνωστών «μπικ». Έγινε πια τόσο εύκολο να κουβαλάς ένα στιλό στην τσέπη ή την τσάντα σου! Ο Δημήτρης, καλού κακού, έχωνε πάντα και μια κιμωλία στην τσέπη του για... μια ώρα ανάγκης! Και το ίδιο κάνω πια κι εγώ...

ΕΡΕΥΝΗΤΕΣ