Γιατί αγαπάμε τα δελφίνια; Όχι μόνο γιατί είναι όμορφα, χαριτωμένα και έξυπνα, αλλά και γιατί μαζί με τον άνθρωπο μοιράζονται μια ιδιότητα που είναι πολύ σπάνια στο ζωικό βασίλειο: το παιχνίδι. Τα δελφινάκια ξέρουν να παίζουν, γι' αυτό και κατέχουν ξεχωριστή θέση στην τέχνη, τη μυθολογία και τις παραδόσεις του λαού μας.
Ένα χαμόγελο 55 εκατομμυρίων ετών
Του Δρ. Αλέξανδρου Φραντζή
Βιολόγου · Ωκεανογράφου
Ας ταξιδέψουμε με το νου μας 55 εκατομμύρια χρόνια πριν από το σήμερα. Οι τελευταίοι δεινόσαυροι έχουν εξαφανιστεί για πάντα από προσώπου γης πριν από λίγα μόνο εκατομμύρια χρόνια. Οι προγονοί μας δεν έχουν φθάσει ακόμη ούτε καν στο στάδιο του πρωτόγονου πιθήκου. Ωστόσο, κάτι σημαντικό συμβαίνει κοντά στις ακτές των ωκεανών του τότε κόσμου. Υπάρχει μεγάλη κίνηση.
...Λύκοι στη θάλασσα;
Κάποια σαρκοφάγα θηλαστικό πλατσουρίζουν στα ρηχά νερά. Κυνηγούν ψάρια, γιατί με αυτό τρέφονται κυρίως, Έχουν αμφίβιες συνήθειες, περίπου όπως μια σύγχρονη βίδρα ή ένας κάστορας. Στη γενική τους εμφάνιση μοιάζουν αρκετά με τους σημερινούς λύκους. Είναι τετράποδα ζώο, με μακρύ ρύγχος, τρίχωμα και μακριά ουρά. Όμως, αντί για νύχια, τα δάχτυλα τους έχουν οπλές.
Ο ανταγωνισμός με τα άλλα ζώα της στεριάς και οι τροφικές τους συνήθειες είναι πιθανότατα οι λόγοι πού τα σπρώχνουν όλο και περισσότερο προς το νερό. Έτσι το σώμα τους αρχίζει να πλαταίνει και να παίρνει τη μορφή ενός προωθητικού πτερυγίου. Εγκαταλείποντας σταδιακά τη στεριά, τα πίσω πόδια τους χάνουν τη λειτουργικότητα τους, ατροφούν και, τελικά. εξαφανίζονται. Τα μπροστινά τους πόδια έχουν ήδη μετατραπεί σε σταθεροποιητικά πλευρικά πτερύγια, που στα πρώτα στάδια της εξέλιξής τους θυμίζουν τα χέρια της φώκιας. Τα ζώα αυτά έχουν μπροστά ένα λαμπρό μέλλον 50 εκατομμυρίων χρόνων για να μετακινήσουν και να προσαρμόσουν κατάλληλα τα ρουθούνια
Τους να χάσουν το τρίχωμα τους γενικά να γίνουν ακόμα πιο υδροδυναμικά και να κατακτήσουν όλες τις θάλασσες και τους ωκεανούς του κόσμου. Όπως ίσως καταλάβατε, τα μονίμως χαμογελαστά δελφίνια ( καθώς και τα ξαδέρφια τους, οι φάλαινες) είναι οι σημερινοί απόγονοι των λυκόμορφων ζώων. Αντίθετα, λοιπόν, με ό,τι μπορεί να πιστεύατε μέχρι σήμερα τα πιο ειρηνικά και χαριτωμένα πλάσματα του υγρού στοιχείου έχουν καθαρά στεριανούς προγόνους.
Πλατσουρίζοντας στο νερό
Η θαυμαστή αυτή μεταμόρφωση, που οδήγησε τα δελφίνια στο υγρό στοιχείο, δεν τα προίκισε αυτόματα με όλα τα σημερινά τους χαρακτηριστικά. Αυτό έγινε σταδιακά και μέσα από σκληρούς αγώνες των πλασμάτων αυτών για επιβίωση. Στη φύση επιβιώνουν μόνο αυτοί που κατορθώνουν να προσαρμοστούν με τον καλύτερο τρόπο στο φυσικό αλλά και ζωικό περιβάλλον τους. Όσο μεγαλύτερες είναι οι δυσκολίες και τα εμπόδιο που συναντούν τόσο πιο μεγάλη είναι η ανάγκη για τελειότερη προσαρμογή και τόσο πιο πολλά τα «χαρίσματα» τους να επιβιώσουν. Όταν, λοιπόν, πρωτομπήκαν στο νερό, το δελφίνια δεν έπρεπε απλώς να προσαρμοστούν σε ένα περιβάλλον τελείως ξένο προς το σώμα τους και τον προηγούμενο τρόπο ζωής τους. Έπρεπε επιπλέον να γίνουν πιο ικανά από τους οργανισμούς που ήδη υπήρχαν στο νερό, είτε αυτοί ήταν ανταγωνιστές τους είτε ήταν η ιδία η τροφή τους, είτε ακόμη εχθροί και καταβροχθιστές τους. Γι' αυτό και ο σημαντικότερος ίσως εχθρός που συνάντησαν τα πρωτόγονα δελφίνια, από το πρώτα κιόλας πλατσουριαματά τους στο νερό, ήταν σίγουρα οι καρχαρίες.
Ως ψάρια (σε αντίθεση με τα δελφίνια που είναι θηλαστικά) με πολλά εκατομμύρια χρόνια «πείρας» ή, καλύτερα, προσαρμογής στο υδάτινο περιβάλλον, οι καρχαρίες έμοιαζαν αχτύπητοι. Τέλειο υδροδυναμικό σχήμα, ισχυροί μυς, οξύτατη όσφρηση και ακοή, αντίληψη και χρήση των ηλεκτρικών και μαγνητικών πεδίων, τελειοποιημένα συστήματα ανίχνευσης και εντοπισμού τροφής, και κυρίως... μεγάλο στόμα με καλά ακονισμένα δόντια.
Πάλη για επιβίωση!
Τα δελφίνια έπρεπε να γίνουν τουλάχιστον ισάξια, για να αποφύγουν τον ανταγωνισμό για τα ψάρια ή την ίδια την καταβρόχθιση. Μπροστά σε ένα τόσο ζωτικής σημασίας πρόβλημα τα δελφίνια «εφάρμοσαν» μια λύση πολύ διαφορετική από τις συγγενικές τους φάλαινες. Οι φάλαινες έγιναν όσο πιο μεγάλες μπορούσαν για να μην κινδυνεύουν και πολλές άλλαξαν τις διατροφικές τους συνήθειες προτιμώντας το Κrill δηλαδή κάποια τεράστια κοπάδια από μικρά γαριδάκια. Αντίθετα, τα μικρόσωμα δελφίνια παρέμειναν ιχθυοφάγα και καλαμαροφάγα. όπως και οι καρχαρίες, αν βέβαια εξαιρέσουμε την όρκα και την ψευδόρκα, που επιτίθενται ακόμη και σε θηλαστικά. Ως «αντίδοτο» στον ανταγωνισμό και τους κινδύνους ανέπτυξαν πρώτα απ' όλα ένα νέο μοντέλο υδροδυναμικής. Με αυτόματες μικρό-μεταμορφώσεις (βαθουλώματα ή εξογκώματα) στα κατάλληλα σημεία, το μοντέλο αυτό κατορθώνει να μειώνει στο ελάχιστο την αντίσταση του νερού. Γι' αυτό, όταν παρατηρήσει κανείς ένα δελφίνι να κολυμπά, θα διαπιστώσει ότι μοιάζει να κινείται τόσο γρήγορα όσο και το σκάφος, με άνεση, χωρίς ουσιαστική προσπάθεια ή σημαντικό χάσιμο ενέργειας. Η ταχύτητα που μπορεί να αναπτύξει, σε ελάχιστο χρονικό διάστημα αν χρειαστεί, φθάνει τα 65 χιλιόμετρα την ώρα - είναι από τις μεγαλύτερες για το θαλάσσιο περιβάλλον. Υπό αυτές τις συνθήκες, πολύ δύσκολα θα δοκίμαζε κάποιο άλλο ζώο να φθάσει και να πιάσει ένα ώριμο και υγιές δελφίνι.
Μαλακή τροφή
Τα δελφίνια χρησιμοποιούν τα δόντια τους για να αρπάζουν ψάρια, καλαμάρια και σουπιές. Έπειτα, με μια απλή κίνηση της μυώδους γλώσσας τους καταπίνουν τη λεία ολόκληρη. Έχουν περίπου 50 ζεύγη μυτερών δοντιών σε κάθε σιαγόνα.
Το «σόναρ» των δελφινιών
Όμως, ακόμη πιο σημαντικό για την επιβίωση των δελφινιών στάθηκαν δύο άλλα πλεονεκτήματα τους: α) η ανάπτυξη ενός εκπληκτικού συστήματος προσανατολισμού και εξερεύνησης του υδάτινου περιβάλλοντος, δηλαδή του ηχοεντοπιστικού τους συστήματος και β) η ισχυρή και προχωρημένη κοινωνική δομή των κοπαδιών τους. Ακόμη και στα πιο διαυγή νερά, η ορατότητα δεν ξεπερνά ποτέ τα 40 μετρά, ενώ στα θολά είναι μικρότερη του ενός μέτρου. Για το λόγο αυτό τα δελφίνια προτιμούν να «βλέπουν ακούγοντας». Με το βιο-σόναρ τους, δηλαδή το ηχοεντοπιστικό τους σύστημα, τα δελφίνια κατορθώνουν να μετατρέπουν τον ήχο σε εικόνα και να βλέπουν ακόμη και αν τους κλείσουμε τα μάτια ή μέσα στο απόλυτο σκοτάδι. Το εκπληκτικό είναι ότι με μια μέθοδο ίδια με αυτή του γυναικολόγου που βλέπει το έμβρυο στην κοιλιά της μητέρας, τα δελφίνια μπορούν να βλέπουν ακόμη και στο εσωτερικό ορισμένων αντικειμένων. Η μόνη διαφορά είναι ότι τα δελφίνια ανακάλυψαν αυτή την προοδευμένη τεχνολογία εκατομμύρια χρόνιο πριν από εμάς και το αποτελέσματα τους είναι πολλές φορά καλύτερα από τα δικά μας!
Ομαδικότητα κι αλληλεγγύη
Η πιο θαυμαστή όμως προσαρμογή των δελφινιών είναι σίγουρα η ανάπτυξη στενών κοινωνικών δεσμών και σχέσεων αλληλεγγύης, που μόλις τώρα αρχίζουμε να αντιλαμβανόμαστε. Ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το λεγόμενο μπεϊμπισίτινγκ. Όταν μια μητέρα πρέπει να ψάξει την τροφή της, εμπιστεύεται το μικρό της σε κάποιο άλλο δελφίνι, για να μπορεί ελεύθερα να βουτά πιο βαθιά ή να απομακρύνεται. Η βοήθεια των άρρωστων ή τραυματισμένων δελφινιών που συχνά υποβαστάζονται στην επιφάνεια από τους συντρόφους τους, είναι ακόμη μια έκφραση κοινωνικής αλληλεγγύης. Η βοήθεια προς την ετοιμόγεννη μάνα από δελφίνια «μαίες», η εκπαίδευση των μικρών από τις μητέρες αλλά και τις γιαγιάδες, που δεν μπορούν να αποκτήσουν πια δικό τους παιδί, και πολλά άλλα παρόμοια συγκλονιστικά παραδείγματα μας αφήνουν κυριολεκτικά έκπληκτους-
Οι κίνδυνοι είναι πολλοί
Παρ' όλες αυτές τις εντυπωσιακές προσαρμογές τους, τα δελφίνια δεν μπόρεσαν να «προβλέψουν» τον ερχομό του ανθρώπου και τις εκρηκτικές αλλαγές που θα επέφερε στο περιβάλλον τους. Παρά το ότι αρκετοί αρχαίοι θαλασσινοί λαοί, με πιο σημαντικό παράδειγμα τους προγόνους μας, σέβονταν, προστάτευαν ή και λάτρευαν τα δελφίνια, τιμωρώντας την εκούσια θανάτωση τους, σήμερα οι πληθυσμοί των δελφινιών υφίστανται διαρκή συρρίκωνση. Η ηχορύπανση, η χημική ρύπανση, η εξάντληση των ιχθυοαποθεμάτων, η σύλληψη και ο εγκλωβισμός σε δελφινάρια, η θανάτωση λόγω ανταγωνισμού με τους ψαράδες και η ακουσία σύλληψη στα πελαγικά παρασυρόμενα αφρόδιχτα είναι οι πιο μεγάλες απειλές για τα δελφίνια. Η μείωση ή η εξαφάνιση έστω και μερικών μόνο ειδών ή πληθυσμών δελφινιών θα μπορούσε να σημαίνει σημαντικές οικολογικές ανισορροπίες με βαρύτερες συνέπειες. Η ευθύνη μας γιο τη διατήρηση αυτών των χαμογελαστών και ειρηνικών πλασμάτων είναι μεγάλη. Θα ήταν πραγματικά ντροπή για τον άνθρωπο να αφήσει το αρχαιότερο χαμόγελο στον πλανήτη να χαθεί έπειτα από τόσα εκατομμύρια χρόνια επιβίωσης.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου