ΜΑΗ ΜΟΥ, ΜΑΗ ΔΡΟΣΕΡΕ

Μήνας αγαπημένος κι όμορφος, αλλά και μήνας φοβερός, φορτωμένος δοξασίες και... μάγια, ο Μάιος οφείλει το όνομα του είτε στη Μαία, τη μητέρα του θεού Ερμή, είτε στους Majores  (τους μεγαλύτερους), αφού οι Ρωμαίοι –που πρώτοι ονομάτισαν έτσι αυτόν το μήνα- τότε τιμούσαν τους προγόνους τους.

Στην Ελλάδα τον λέμε και «πεντοδείλινο», επειδή τα δειλινά του κρατούν πολλή ώρα.

Η ημέρα τον Μάιο έχει μεγάλη διάρκεια, κι έτσι... πεινάμε πολλές φορές. Γι' αυτό στην Κύπρο τον λένε «Πεντεφά», ενώ μια παροιμία της Σκιάθου λέει: «Μάη μου πενταφάγωτε και πάλι πεινασμένε».

Οι Πόντιοι τον αγαπούν ιδιαίτερα και τον λένε «Καλομήνα», οι Μακεδόνες «Κερασάρη» (αφού τότε βγαίνουν τα κεράσια), οι Θρακιώτες «Τριαντάφυλλο», οι Ηπειρώτες «Λούλουδο».

Στην Παναγία τη Βρυσιώτισσα της Τήνου

Πολλοί δε γνωρίζουν ότι στο νησί της Μεγαλόχαρης, την Τήνο, ζουν αρκετοί Έλληνες καθολικοί. Μια δική τους γιορτή έχει υιοθετηθεί από ολόκληρο το νησί και γιορτάζεται με λαμπρότητα την πρώτη Κυριακή του Μαΐου, τόσο από τους καθολικούς, όσο και από τους ορθόδοξους Τηνιακούς. Η αρχή του γιορτασμού μας πάει πίσω, στα χρόνια του Α' Παγκόσμιου πολέμου, όταν οι περισσότερες οικογένειες είχαν παιδιά που βρίσκονταν στα πεδία των μαχών. Τότε οι γυναίκες -μανάδες, αδελφές, σύζυγοι ή αρραβωνιαστικιές- από τα χωριά Ταραμπάδος και Κάμπος «έταξαν» τους αγαπημένους τους στην Παναγία τη Βρυσιώτισσα. Δεν πέρασαν πολλά χρόνια, και ο Β' Παγκόσμιος πόλεμος ανάγκασε και πάλι τις πιστές να προστρέξουν στη βοήθεια της Παναγίας για τους ίδιους λόγους.

Από τότε ο γιορτασμός, που συνίσταται στην πανηγυρική μεταφορά της Εικόνας της Παναγίας από τον Ταραμπάδο στο Βρυσί, τηρείται ως τις μέρες μας. Όταν η εικόνα φτάσει στο Βρυσί, γίνεται λειτουργία και προσκύνημα.

Η «γιορτή του ταύρου», στην Αγία Παρασκευή της Λέσβου

Στα μέσα του Μαΐου, πριν από της Αναλήψεως γίνεται τριήμερο πανηγύρι στην Αγία Παρασκευή της Λέσβου.

Την πρώτη ημέρα της γιορτής, την Παρασκευή, ο ταύρος που θα θυσιαστεί μεταφέρεται μπροστά στο σπίτι εκείνου που τον έχει «τάξει». Εκεί τον στολίζουν με λουλούδια, του χρυσώνουν τα κέρατα και του κρεμούν μια μικρή πινακίδα με το όνομα του δωρητή. Ύστερα, με μουσικές, λάβαρα και την εικόνα του αγίου Χαραλάμπου να προπορεύεται, τον περιφέρουν στο χωριό. Οι γυναίκες θυμιατίζουν, όλοι προσφέρουν αφιερώματα και πολλοί βάζουν τα μικρά παιδιά στη ράχη του ταύρου για να είναι γερά σαν κι αυτόν. Το απόγευμα ο ταύρος μεταφέρεται σε ένα ξωκλήσι που είναι αφιερωμένο στον Άγιο Χαράλαμπο. Εκεί, αφού ο παπάς ευλογήσει τον συγκεντρωμένο κόσμο, αρχίζει το πανηγύρι.

Το σούρουπο του Σαββάτου ο ταύρος θυσιάζεται. Μάλιστα, η παράδοση θέλει το ζώο να γονατίζει με τη θέληση του την ώρα της θυσίας. Οι πιστοί βουτούν το δάχτυλο τους στο αίμα του και κάνουν  με αυτό το σημείο του σταυρού στα μέτωπα τους, στα μέτωπα των παιδιών τους αλλά και στα μέτωπα των αλόγων τους, καθώς στη γιορτή συμμετέχουν ιδιαίτερα όσοι έχουν φοράδες (θηλυκά άλογα) που έχουν γεννήσει την ίδια χρονιά.

Το κρέας του θυσιασμένου ζώου βράζεται όλη τη νύχτα· την επομένη, αφού του προσθέσουν πλιγούρι, δηλαδή χοντραλεσμένο σιτάρι, το προσφέρουν στον κόσμο. Το φαγητό αυτό λέγεται κεσκέτσι. Η γιορτή κλείνει με ιππικούς αγώνες, όπου παίρνουν μέρος στολισμένα τα άλογα των πανηγυριστών.

Χρυσοπηγή  της Σίφνου

Σε πολλά μέρη της Ελλάδας πιστεύουν ότι τα μεσάνυχτα της ημέρας της Ανάληψης ανοίγουν οι ουρανοί, εκείνη τη στιγμή, όσοι έχουν καθαρή την καρδιά τους βλέπουν τον Χριστό να ανεβαίνει στο θρόνο του. Στα νησιά μάλιστα, εκείνη την ημέρα παίρνουν θαλασσινό νερό και ραντίζουν με αυτό τα σπίτια, για να τα ευλογήσουν.

Στο μοναστήρι της Παναγίας της Χρυσοπηγής, στη Σίφνο, της Αναλήψεως γίνεται μεγάλο πανηγύρι, με όργανα, χορούς αλλά και βαθιά κατάνυξη. Η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας λιτανεύεται σε ολόκληρο το νησί, κι ύστερα οι πανηγυριστές συγκεντρώνονται στο μοναστήρι, όπου ο «πανηγυράς», ένας ντόπιος που έχει αναλάβει τη σχετική υποχρέωση, προσφέρει σε όλους ρεβιθάδα. Ακολουθεί, βεβαίως, γλέντι.

Στο Μεσολόγγι για τη γιορτή της Πεντηκοστής

Το τριήμερο πανηγύρι του Αϊ- Συμιού έχει τις ρίζες του στα χρόνια της τουρκοκρατίας, όταν οι κλέφτες και οι αρματολοί της περιοχής  κατέβαιναν στο μοναστήρι του Αϊ-Συμιού, στους πρόποδες του βουνού Ζυγός, για να λειτουργηθούν.

Οι πανηγυριστές συγκροτούν παρε(γ)ες,  δηλαδή ομάδες, με επικεφαλής τον καπετάνιο ή μπουλουκτσή. Όλοι τους φορούν φουστανέλες και είναι αρματωμένοι, πολλοί μάλιστα ανάμεσα τους είναι έφιπποι. Αφού παρελάσουν στους δρόμους της πόλης, τρώνε όλοι μαζί το μεσημέρι του Σαββάτου, ενώ το απόγευμα μαζεύονται στη Μητρόπολη, κρατώντας λαμπάδες, λάβαρα, καθώς και ταξίματα στον Άγιο. Από εκεί η  πανηγυρική πομπή κατευθύνεται στο μοναστήρι του Αϊ-Συμιού, με όργανα και τραγούδια. Την Κυριακή, μετά τη λειτουργία, γίνεται δέηση στο μνημείο του Μεγάλου Σταυρού. Οι πανηγυριστές επιστρέφουν το απόγευμα στην πόλη, όπου το γλέντι συνεχίζεται ως το πρωί. Τη Δευτέρα, τελευταία μέρα του πανηγυριού, πηγαίνουν όλοι στο μικρό νησί Κλείσοβα, στην είσοδο του Κόλπου, όπου γίνεται μνημόσυνο για  εκείνους που έπεσαν ηρωικά στην Έξοδο του Μεσολόγγι, το Μάρτιο του 1826. Το τρικούβερτο γλέντι που ακολουθεί, πολλές φόρε συνεχίζεται και μετά τα μεσάνυχτα.

Τα Αναστενάρια, στην Αγία Ελένη Σερρών

Ένα από τα πιο εντυπωσιακά  έθιμα που τηρούνται σήμερα στην Ελλάδα είναι τα Αναστενάρια, που ήρθαν στις Σέρρες μαζί με τους πρόσφυγες από τη βορειοανατολική Θράκη.

Την παραμονή της γιορτής των αγίων Κωνσταντίνου και  Ελένης, στις 21 Μαΐου, οι αναστενάρηδες μαζεύονται στο κονάκι, στο σπίτι του αρχιαναστενάρη, έχοντας μαζί τους τα αμανέτια, ιερά μαντίλια που δεν αποχωρίζονται σε όλη τη διάρκεια της τελετουργίας. Εκεί μεταφέρονται από την εκκλησία και οι αναστενάρικες εικόνες των αγίων, οι χάρες, που δίνουν τη δύναμη στους πιστούς να περπατήσουν πάνω στα αναμμένα κάρβουνα. Ακολουθεί μια κατανυκτική διαδικασία, καθώς οι αναστενάρηδες αρχίζουν να εκστασιάζο­νται, ακούγοντας ένα σκοπό που παίζουν αδιάκοπα οι οργανοπαίκτες με τη λύρα και το τύμπανο, ενώ οι ίδιοι χορεύουν ως τα μεσάνυχτα ένα στατικό αλλά ταυτόχρονα συγκλονιστικό χορό. Το πρωί της γιορτής των αγίων, οι αναστενάρηδες, με τις χάρες,  τα  αμανέτια και τα όργανα πηγαίνουν στον προκαθορισμένο τόπο, το αγίασμα, όπου θα γίνει η κυρίως τελετή. Αφού θυσιάσουν εκεί ένα αρνί, επιστρέφουν στο κονάκι. Θα ξαναβγούν το απόγευμα, για την πρώτη πυροβασία.

Όταν κατακαθίσει η φλόγα και σχηματιστεί ανθρακιά, αρχίζει ο χορός. Οι στιγμές είναι μοναδικές. Οι αναστενάρηδες χορεύουν γύρω της και το μόνο που ακούγεται, πέρα από τη μουσική, είναι οι αναστεναγμοί τους καθώς πέφτουν σε έκσταση. Κάποια στιγμή, όταν, όπως λένε, κάλεσει η εικόνα τον καθαρό άνθρωπο, αυτός μπαίνει στην ανθρακιά με γυμνά πόδια και χορεύει: τον ένα πιάσει ο άγιος. Την ώρα της τελετουργίας γίνονται ταξίματα, ενώ οι πιστοί, υπακούοντας στην προτροπή του αρχιαναστενάρη «δώσ' το άδικο πίσω, δώσ' το πίσω μη σε χάλασα ο άγιος», προσπαθούν να σκεφτούν τι άδικο έχουν κάνει για να το διορθώσουν. Η πυροβασία επαναλαμβάνεται δύο ήμερες αργότερα, στις 23 Μαΐου. Πολλοί επιστήμονες  έχουν επανειλημμένως προσπαθήσει  να ερμηνεύσουν το πώς οι πιστοίδεν καίγονται όταν χορεύουν πάνω  στην ανθρακιά, αλλά καμιά ικανοποιητική εξήγηση δεν έχει δοθεί ως σήμερα.

Η Περπερούνα ή Περπερίτσα   

Η Περπερούνα ή Περπερίτσα είναι ένα έθιμο πολύ παλιό, που τηρείται ακόμα σε αρκετά μέρη της Ελλάδας όπου ζουν Βλάχοι, κυρίως δηλαδή σε χωριά της Θεσσαλίας, της Μακεδονίας και της Ηπείρου. Σκοπός του εθίμου είναι να αποτρέψει την ξηρασία. Να πώς γίνεται: Μαζεύονται μικρά κορίτσια σε ομάδες και, έχοντας ανάμεσα τους την Περπερούνα», μια κοπέλα στολισμένη με κλαδιά και λουλούδια που κρατά ένα ταψί πάνω στο κεφάλι της, γυρνούν τα σπίτια του χωριού τραγουδώντας:

Περπερούνα περπατεί, για βροχή παρακαλεί. Κύριε, Βρέξε μια βροχή, μια Βροχή μια δυνατή...

Οι χωρικοί βγαίνουν στις πόρτες τους, ρίχνουν νερό στο ταψί και φιλεύουν τα κορίτσια με λεφτά και γλυκίσματα, πιστεύοντας ότι έτσι θα προκαλέσουν τη βροχή.