ΤΟ ΧΡΙΣΤΟΞΥΛΟ
Την εποχή που η γιαγιά μου ήταν παιδί σαν κι εμένα, στο σπίτι τους άναβαν το χριστόξυλο.
Η μαμά φρόντιζε να έχει καθαρίσει καλά το σπίτι και με ιδιαίτερη προσοχή το τζάκι, ώστε να μην μείνει ούτε ίχνος από την παλιά στάχτη.
Ο μπαμπάς της καθάριζε την καπνοδόχο, για να μη βρίσκουν πατήματα να κατέβουν οι καλικάντζαροι.
Το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων μαζεύονταν γύρω από το τζάκι. Τότε ο μπαμπάς της άναβε την καινούρια φωτιά με το χριστόξυλο που έπρεπε να αντέξει μέχρι το τέλος των γιορτών.
ΑΝΙΑ
ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΑ ΕΘΙΜΑ
ΣΗΜΕΡΙΝΑ ΕΘΙΜΑ
Στολίζουμε το χριστουγεννιάτικο δέντρο, φτιάχνουμε κουραμπιέδες και μελομακάρονα, βάζουμε ένα γράμμα, που ζητάμε ένα δώρο και περιμένουμε να μας το φέρει ο Αϊ Βασίλης.
ΠΑΛΙΑ ΕΘΙΜΑ
Όταν λέγανε τα παιδιά κάλαντα κρατούσαν και ένα καλαθάκι. Δεν μάζευα τότε χρήματα αλλά τους έδιναν μανταρίνια, καρύδια, χουρμάδες και ξυλοκέρατα. Από το γουρουνάκι που σφάζανε από το κρέας του έφτιαχναν τσιγαρίδες και λίγδα για το μαγείρεμα και για πίτες.
ΝΙΚΟΣ (Διήγηση από τη μαμά Χριστίνα)
ΚΟΛΙΑΝΤΑ
Την παραμονή των Χριστουγέννων τα αγόρια έβγαιναν στους δρόμους να πουν τα κόλιαντα. Οι νοικοκυρές έδιναν στα αγόρια ένα ξυλάκι και τα οδηγούσαν στις σόμπες τους. Εκεί άνοιγαν τη σόμπα, κουνούσαν το ξυλάκι μέσα στη φωτιά και τραγουδούσαν τα Κόλιαντα μέλιαντα. Έτσι θα έμπαιναν όλα τα καλά μέσα στο σπίτι.
ΚΟΛΙΑΝΤΑ ΜΕΛΙΑΝΤΑ
Κόλιαντα μέλιαντα
δω νύφες δω γαμπροί
δω αρνιά δω κατσίκια
δω μοσχάρι δω αγελάδες
δω κοκόρια δω κοτούλες
δω ψωμί δω κρασί
εδώ τα φρούτα και λαχανικά
εδώ όλα τα καλά εδώ υγεία και χαρά
μέσα υγεία έξω χαρά
κόλιαντα μέλιαντα
εδώ υγεία και χαρά
μέσα υγεία και χαρά
ΛΑΖΑΡΟΣ (διήγηση από τη γιαγιά Βάϊα (ΕΘΙΜΟ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ))
ΤΟ ΠΑΛΙΟ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙ
Το παλιότερα χρόνια οι άνθρωποι μαζεύονταν στο σπίτι ενός συγγενή ή φίλου και διασκέδαζαν με ένα διαφορετικό τρόπο από ότι σήμερα.
Πριν αρχίσουν το φαγητό έπιναν κρασί και μετά ο οικοδεσπότης έβγαινε έξω και έσφαζε ένα γουρούνι για να φάνε οι φίλοι και οι συγγενείς. Από αυτό έφτιαχναν τηγανιά και την τηγανιά που έφτιαχναν την συνόδευαν συνήθως με τουρσί αλλά και μ’ άλλα φαγητά. Μετά από το φαΐ αυτός που έσφαζε το γουρούνι που ήταν συνήθως ο οικοδεσπότης πουλούσε ένα μέρος από το γουρούνι. Το λίπος από το γουρούνι το λιώνανε και το βάζαν μέσα σε έναν τενεκέ και με αυτό όταν φτιάχναν φαγητά το βάζανε μέσα. Το υπόλοιπο κρέας το έβραζαν σε πήλινα κιούπια με αλάτι.
ΚΩΣΤΑΝ ΝΤ. ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΑΠΠΟΥ ΠΑΥΛΟ
ΒΛΑΧΙΚΑ ΚΑΛΑΝΤΑ
Κόλιντι μέλιντι ντε νι κουλάκλου
τέτα κα βα τα ταλιού κουκότλου
βα σ’ λουμπάγκου του τρέι τάψι βα
σ λου μάκου λα στα μαρίε στ’ μάρμνε.
Μετάφραση ΚΟΛΙΝΤΙ ΜΈΛΙΝΤΙ
Δώσε την κουλούρα θεία
γιατί θα σου σφάξω τον κόκορα.
Θα τον βάλω σε τρία ταψιά
και θα τον φάω της Παναγιάς.
Κόλιντα Μέλιντα
Ντάνι, μάιε κουλάκλου .
Σ’ τσια μπανεατζαα πάπλου
κα σ’ αφλά Χριστόλου
Του παχνιά άλου μποιλόρου
Ντι φρίκα άλου βρέιλόρου.
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Κόλιντα Μέλιντα
Δώσ’ μου γιαγιά την κουλούρα (χριστόψωμο)
Να σου ζήσει ο παππούς
γιατί βρέθηκε (γεννήθηκε ο Χριστός)
Στο παχνί (στάνη) των αγελάδων
για το φόβο των Εβραίων.
ΚΩΣΤΑ ΝΤ.
ΚΑΛΑΝΤΑ
Κόλιντα μέλιντσα ντε μάε
κουλάκλου κ σαφλέ χριστόλου
του πουχνία αμπόιλορ ντι
φρίκα αουβρέιλορ
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Κάλαντα μέλιντα
δώσε μου γιαγιά ψωμάκι
γιατί γεννήθηκε ο Χριστός
στο παχνί των βοδιών
απ’ το φόβο των Εβραίων.
ΑΡΓΥΡΩ
ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑ
Άγιος Βασλίλης έρχεται
Γενάρης ξημερώνει
φραγγίτσα ειδώ φραγγίτσα εκεί
φραγγίτσα πάει στη βρύση,
με το γκουρντάνι στο λαιμό
με τα σπαθιά στη μέση
αν είσαι κόρη ανύπαντρη
μικρή αρραβωνιασμένη
και του χρόνου.
ΑΡΓΥΡΩ
Ποντιακα καλαντα
Χριστός ’γεννέθεν χαράν ’ς σον κόσμον, χα καλή ώρα, καλή σ’ ημέρα.
Χα καλόν παιδίν οψέ ’γεννέθεν, οψέ ’γεννέθεν, ουρανοστάθεν.
Τον εγέννεσεν η Παναΐα, τον ενέστεσεν Αϊ Παρθένος
ΘΑΝΑΣΗΣ
Χριστός γεννιέται στο κόσμο
χαρά στον κόσμο στα παλικάρια.
Σαράντα μέρες σαράντα νύχτες
η Παναγιά μας κοιλοπονούσε
κοιλοπονούσε παρακαλούσε
τους αρχαγγέλους τους ιεράρχες
σεις αρχαγγέλοι και ιεράρχες
στη Σμύρνη πηγαίντε
και μαμμές να φέρτε
ΜΙΧΑΛΗΣ
ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΑ ΕΘΙΜΑ
Του χωριού Αγία Κυριακή Κοζάνης από τη γιαγιά Ιφιγένεια.
Την παραμονή των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς το πρωί, όλα τα παιδιά βγαίναμε στις γειτονιές και λέγαμε τα κάλαντα. Παίρναμε μαζί μας ένα μακρύ ξύλο σαν σούβλα, γιατί καρφώναμε εκεί το κρέας που μας δίνανε δώρο από το κάθε σπίτι που πηγαίναμε. Τότε ο κόσμος δεν είχε να δώσει χρήματα στα παιδιά που λέγανε τα κάλαντα και τα δίνανε κρέας ή σύκα ξερά ή ξυλοκέρατα.
Την παραμονή των Χριστουγέννων σφάζανε όλοι τα γουρούνια τους. Σ’ αυτό παίρνανε μέρος όλη η γειτονιά και σφάξανε τα γουρούνια τους με τη σειρά. Βοηθούσε ο ένας τον άλλο.
Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς βάζαμε πάνω στη σόμπα σπόρους από σιτάρι, έναν για κάθε άτομο της οικογένειας. Όταν ζεσταινόταν αρκετά ο σπόρος, αναπηδούσε και ανάλογα προς την πλευρά που πεταγόταν (ανατολή, δύση, βορράς νότος) λέγαμε ότι το άτομο που ήταν δικός ο σπόρος, θα πήγαινε για δουλειά τη νέα χρονιά προς την ίδια πλευρά. Π.χ. σε κάποιο μέρος που βρίσκεται στην ανατολή.
Από τα Χριστούγεννα μέχρι τα Θεοφάνεια δεν κάναμε μπάνιο ούτε απλώναμε ρούχα έξω, γιατί φοβόμασταν τους καλικάντζαρους. Κάναμε μπάνιο με το αγιασμένο νερό των Θεοφανείων.
ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ
Η ΓΟΥΡΟΥΝΟΧΑΡΑ
Ένα από τα σημαντικά έθιμα των Χριστουγέννων είναι το σφάξιμο του γουρουνιού. Μετά το σφάξιμο ακολουθούσε το γδάρσιμο και το κάψιμο του λίπους. Το λίπος το κάναμε παστό ή το βάζαμε - αφού το λιώναμε- σε μικρά δοχεία και το χρησιμοποιούσαμε σε μαγειρέματα. Υπήρχαν οικογένειες που είχαν μόνο αυτό για λάδι όλο το χρόνο. Ενώ έβραζε το κρέας η φωτιά με τα κούτσουρα «δούλευε» και έψηνε μπριτζόλες για να φάνε και να γλεντήσουν. Η νοικοκυρά έφτιαχνε πίτες και γλυκά για να μας περιποιηθεί. Το γουρουνίσιο κρέας γινόταν μαγειρευτό αλλά ο καλύτερος μεζές του ήταν ο σουφλιμάς στη σχάρα με ρίγανη και η τηγανιά στο τηγάνι. Όλη η διαδικασία είχε πολύ γλέντι και χαρά γι’ αυτό ονομάστηκε γουρουνοχαρά.
ΕΥΓΕΝΙΟΣ (Διήγηση από τη γιαγιά Γεωργία Μουταφίδου)
ΤΟ ΠΑΝΤΡΕΜΑ ΤΗΣ ΦΩΤΙΑΣ
Την παραμονή των Χριστουγέννων σε πολλά χωριά τη Βέροιας ανάβουμε φωτιά στις 12 το βράδυ παίρνουν ξύλα με θηλυκό όνομα π.χ. κερασιά, και με αρσενικό π.χ. πλάτανος. Ο νοικοκύρης λέει παντρεύω τη φωτιά για το καλό της νοικοκυράς.
ΘΑΛΕΙΑ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου