ΒΟΛΤΑ ΣΤΟΝ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ

 Της Νανάς Κωστιδάκη

Είναι ογκώδης  και συνάμα ανάλαφρος, ταυτόχρονα απέριττος και διακοσμημένος με την πολυτελέστερη απλότητα». Είναι, ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της ανθρωπότητας. Το σύμβολο της Δημοκρατίας και του ελληνικού πολιτισμού. Όπως θα μαντέψατε, είναι ο  Παρθενώνας.

Τον 5ο αιώνα π.Χ., την εποχή πού χτίστηκε ο Παρθενώνας,   η Αθήνα ήταν πνευματικό και πολιτιστικό κέντρο με πανελλήνια ακτινοβολία.  Άνθρωποι του πνεύματος και των τεχνών, που γεννήθηκαν στην πόλη ή ήρθαν σ' αυτή από διάφορα σημεία του ελληνισμού, συνέδεσαν το όνομα τους με απαράμιλλες δημιουργίες. Ανάμεσα σ' αυτές, ξεχωρίζει ο Παρθενώνας, το κορυφαίο ανάμεσα στα  ωραιότερα κτίσματα του κόσμου. Τον 5ο αιώνα π.Χ., η Δημοκρατία της Αθήνας απέκτησε ένα μνημείο αντάξιο της δόξας της. Μπορούσαν, άραγε, οι εμπνευστές του να αποτιμήσουν τότε πόσο μεγάλη ήταν η κληρονομιά που χάρισαν σ' όλους τους ανθρώπους, ακόμα και χιλιάδες χρόνια μετά; Ο Παρθενώνας, με εφηβική ζωντάνια, θα στέκεται εκεί, πάνω  στο βράχο της Ακρόπολης, αιώνιο σύμβολο της αρμονίας και του κάλλους.

ΜΙΑ ΧΡΥΣΗ ΕΠΟΧΗ

Ο Παρθενώνας άρχισε να χτίζεται το 447 π.Χ. και τελείωσε  ύστερα από εννέα χρόνια, το 438 π.Χ,, χρόνος ρεκόρ για τα δεδομένα της εποχής εκείνης, ενώ χρειάστηκαν άλλα έξι χρόνια για να ολοκληρωθεί η ανάγλυφη διακόσμηση του. Ας δούμε όμως, τι γινόταν κάτω από την Ακρόπολη, στην πόλη της Αθήνας, την εποχή εκείνη. Οι Αθηναίοι πολιτικοί ήταν πολύ ικανοποιημένοι από το θρίαμβο τους στη στεριά και στη θάλασσα,  είχαν νικήσει τους Πέρσες και η πόλη τους ηγεμόνευε στον ελληνικό χώρο. Ο Περικλής, ο ηγέτης της Αθηναϊκής δημοκρατίας, ήταν ένας ιδιοφυής πολιτικός· δίκαια αποκλήθηκε η εποχή του «ο Χρυσούς Αιών του Περικλέους». Τότε, γεννήθηκε ένας καινούργιος πολιτισμός· ο κλασικός πολιτισμός. Στην Αθήνα επικρατεί πνεύμα δημοκρατίας, ελευθερίας και ευημερίας, που αντανακλάται στη γλυπτική, την αρχιτεκτονική, το θέατρο, την ποίηση και τη φιλοσοφία. Τότε οι Αθηναίοι σχεδίασαν και οικοδόμησαν τον Παρθενώνα, ως έκφραση θριάμβου και

ευγνωμοσύνης στην προστάτιδα της πόλης τους, της θεός Αθηνάς.

το χρυσελεφαντινο αγαλμα

Οι γλύπτες παρίσταναν τους θεούς με εξιδανικευμένα χαρακτηριστικά, με ιδιαίτερο κάλλος στη μορφή και στο σώμα. Οι αρχαίοι Έλληνες αγαπούσαν το ωραίο. Και αυτή τους η αγάπη ήταν διάχυτη στην τέχνη εκείνης της εποχής. Η θεά Αθηνά, η προστάτιδα της πόλης της Αθήνας, θα έπρεπε  να είναι το λαμπρότερο άγαλμα, ανάλογο με την αίγλη της θεάς και της πόλης.

Ο Φειδίας δημιούργησε και τοποθέτησε στον ιερό χώρο του ναού, τον σηκό όπως ονομάζεται, το χρυσελεφάντινο άγαλμα της θεάς Αθηνάς. Το άγαλμα, που είχε 12 μέτρα ύψος,  ήταν ντυμένο με χρυσό και ελεφαντόδοντο. Με το δεξί χέρι η θεά κρατούσε μια φτερωτή Νίκη, ενώ το αριστερό της χέρι ακουμπούσε στην ασπίδα της, απ' όπου ξεπρόβαλλε το ιερό φίδι της θεάς, που κατέχει τα μυστικά του κάτω κόσμου, σύμφωνα με τις δοξασίες.

Ο χώρος του σηκού ήταν ιερός. Τη θεά μπορούσαν να δουν μόνο οι ιερείς και οι νικητές των

Παναθηναίων, για μια και μοναδική φορά στη ζωή τους, όταν έμπαιναν για να της αφιερώσουν τον έπαθλο αμφορέα τους.

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ

Αρχιτέκτονες του Παρθενώνα ήταν ο Ικτίνος και ο Καλλικράτης, εμπνευστής του όμως ήταν ο γλύπτης Φειδίας. Ο ναός είναι δωρικός, με στοιχεία ιωνικού ρυθμού και είναι ολομάρμαρος.   Όπως καταλαβαίνετε, με τα τεχνικά μέσα της   εποχής, δεν ήταν καθόλου εύκολο να φτάσει το κατάλευκο πεντελικό μάρμαρο μέχρι το λόφο της Ακρόπολης. Μη φανταστείτε, βέβαια, ότι ο ναός ήταν άσπρος. Αντίθετα ήταν ζωγραφισμένος με έντονα χρώματα. Στο σχεδιασμό και την κατασκευή του Παρθενώνα εκείνο που εντυπωσιάζει είναι κάποιες θαυμαστές  «λεπτομέρειες».  Όλες οι οριζόντιες επιφάνειες του ναού παρουσιάζουν κάποια καμπύλωση, οι κίονες «φουσκώνουν»  λίγο σε κάποιο σημείο, ενώ τα μέρη που είναι κάθετα παρουσιάζουν μια κλίση. Όλες  αυτές οι καμπυλώσεις και οι κλίσεις κάνουν τον Παρθενώνα   να μοιάζει ζωντανός, σα να αναπνέει,  και τον παρουσιάζουν  ελαφρύ παρά τις πολύ μεγάλες διαστάσεις του. Τα γλυπτά στα αετώματα, στις μετόπες και στη ζωφόρο διηγούνται ιστορίες. Το αέτωμα του ναού που κοιτάζει προς  την ανατολή μας διηγείται τον μύθο για τη γέννηση της θεάς Αθηνάς από το κεφάλι του Δία. Τα  αγάλματα των δύο θεών βρίσκονται στο κέντρο του αετώματος. Δεξιά κι αριστερά οι υπόλοιποι θεοί κοιτάζουν με έκπληξη αυτή την παράδοξη γέννηση που χάρισε στη θεά τον τίτλο της σοφίας.

Το αέτωμα που κοιτάζει προς τη δύση, μας διηγείται τη διαμάχη του θεού Ποσειδώνα με τη θεά Αθηνά, για το ποιος θα γίνει προστάτης της πόλης. Ανάμεσα τους βρίσκεται ο βασιλιάς Κέκροπας. Ο Ποσειδώνας χτυπάει με την τρίαινα του το χώμα και αναβλύζει  νερό, η Αθηνά χτυπάει με το δόρυ της το χώμα και φυτρώνει μια ελιά, που γίνεται το ιερό σύμβολο της Αθήνας. Ο Κέκροπας αποφασίζει ότι η θεά Αθηνά θα είναι η προστάτιδα της πόλης.

Οι μετόπες του ναού περιγράφουν τη Γιγαντομαχία, την Αμαζονομαχία, την Κενταυρομαχία και την Άλωση της Τροίας.

Στη ζωφόρο απεικονίζεται η πιο λαμπρή γιορτή των Αθηναίων προς τιμήν της θεάς Αθηνάς, τα Μεγάλα Παναθήναια. Την τελευταία μέρα της γιορτής, άντρες, γυναίκες και παιδιά κατευθύνονταν προς την Ακρόπολη, σχηματίζοντας μία μεγάλη πομπή. Στην κορυφή της πομπής βρίσκονταν οι εργαστίνες, οι κόρες που ύφαιναν το πέπλο της θεάς. Μ' αυτό τύλιγαν το αρχαιότερο άγαλμα της θεάς, το ξόανο που βρισκόταν σ' έναν άλλο ναό της Ακρόπολης, το Ερεχθείο.

ΜΙΑ ΘΛΙΒΕΡΗ ΙΣΤΟΡΙΑ: ΤΑ ΚΛΕΜΜΕΝΑ ΜΑΡΜΑΡΑ ΤΟΥ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ

Στις αρχές του 19ου αιώνα, στην τουρκοκρατούμενη ακόμα Ελλάδα, συντελείται η αρπαγή του μεγαλύτερου μέρους των γλυπτών που κοσμούσαν τον Παρθενώνα και άλλα μνημεία της Ακρόπολης. Δράστης της κλοπής, ο λόρδος 'Ελγιν, πρεσβευτής της Βρετανικής αυτοκρατορίας. Η παράνομη πράξη πραγματοποιείται με τη συνδρομή του Τούρκου διοικητή της Αθήνας. Η ποσότητα των γλυπτών μαρμάρων είναι τεράστια και η καλλιτεχνική αξία τους ανυπολόγιστη. Τα ωραιότερα γλυπτά που παρήγαγε ποτέ η ανθρωπότητα, μεταφέρονται και πωλούνται στο Βρετανικό Μουσείο το 1815. Ο Έλγιν απέσπασε συνολικά, με τη βοήθεια του Ιταλού καλλιτέχνη Λουτριέρι, 153 γλυπτά έργα και αρχιτεκτονικά μέλη. Επειδή η αφαίρεση τους έγινε με τον  «πιο συμφέροντα  και οικονομικό τρόπο», προκλήθηκαν σοβαρές ζημιές στα γλυπτά, με αποτέλεσμα να διαταραχτεί ακόμη και η στατική ισορροπία των μνημείων. Τα τελευταία χρόνια η χώρα μας διεκδικεί την επιστροφή τους. Και ο αγώνας αυτός δε θα σταματήσει ποτέ, μέχρι τα μάρμαρα του Παρθενώνα να ξαναγυρίσουν στο χώρο που ανήκουν.

Αρκετά τμήματα της ζωφόρου αλλά και κάποια γλυπτά κομμάτια από τα αετώματα και τις μετόπες βρίσκονται στο Μουσείο της Ακρόπολης. Εκεί μπορείτε να δείτε τους ιππείς και τους υδριαφόρους; ένα κομμάτι από το γιγαντιαίο άγαλμα του Ποσειδώνα από το αέτωμα, και άλλα γλυπτό που έχουν σχέση με την ιστορία των μνημείων της Ακρόπολης.