ΕΘΙΜΑ ΑΠΟΚΡΙΑΣ

Στο χωριό της γιαγιά μου, κοντά στα Πιέρια, τα παλιά χρόνια την Κυριακή  της Αποκριάς ντύνονταν κάποιοι καρναβάλια και γινόταν διαγωνισμός για το καλύτερο καρναβάλι και το καλύτερο έπαιρνε το πρώτο βραβείο.

Μετά πήγαιναν τα εγγόνια στους παππούδες και τις γιαγιάδες και στους θείους και κάνανε τρεις μετάνοιες και παίρνανε χρήματα και ζητούσαν συγχώρεση για τη μεγάλη Σαρακοστή   που ξεκινούσε για το Πάσχα.

Μετά κάνανε το χάσκα, δηλαδή ο μεγαλύτερος της οικογένειας έδενε πάνω σε ένα ξύλο ένα αυγό  και μαζεύονταν όλοι γύρω από το τραπέζι  με τα χέρια πίσω και προσπαθούσαν με το στόμα να πιάσουν το αυγό. Όποιος το έπιανε πρώτος ήταν ο νικητής. Μετά το βράδυ μαζεύονταν όλοι στην πλατεία του χωριού και άναβαν μια τεράστια φωτιά με κέδρα και χόρευαν όλοι γύρω από τη φωτιά και τραγουδούσαν τον καρνάβαλο.

Το βράδυ της Αποκριάς, τα παλιά χρόνια, οι άντρες επισκέπτονταν τους γονείς τους και οι κόρες τα πεθερικά, τους κουμπάρους και άλλους συγγενείς και τους φιλούσαν το χέρι για να δείξουν το σεβασμό τους και να ζητήσουν συγχώρεση ατά το χριστιανικό έθιμο. 

Αργότερα μετά το βραδινό φαγητό, μαζευόταν όλη η οικογένεια γύρω από το τραπέζι και διασκέδαζαν με το έθιμο του Χάσκα. Προσπαθούσαν όλοι να δαγκώσουν με το στόμα ένα βρασμένο αυγό, που κρεμόταν από ένα ξύλινο πλάστη με μια κλωστή χωρίς να χρησιμοποιήσουν τα χέρια τους.

Το νόημα του εθίμου είναι συμβολικό. Με το αυγό κλείνει το στόμα για τη σαρακοστιανή νηστεία, με το αυγό ανοίγει το στόμα  ξανά την νύχτα της Ανάστασης.

Ένα πολύ πρωτότυπο έθιμο  είναι «ο Χάσκας» , που γίνεται στα Ριζώματα. Το βράδυ μετά το φαγητό, όταν  συγκεντρώνονταν όλα τα μέλη της οικογένειας , έπαιρναν τον πλάστη, που άνοιγαν τα φύλλα της πίτας, δένανε  στην   άκρη μια κλωστή  μήκους περίπου ενός μέτρου και στην άκρη της κρεμούσαν ένα βρασμένο και ξεφλουδισμένο αυγό.

Στη συνέχεια κούναγε μπρος πίσω τον πλάστη πλησιάζοντας το αυγό στα στόματα των μελών της οικογένειας. Ο κάθε «παίκτης» είχε τρεις ευκαιρίες  να αρπάξει ο το αυγό  με το στόμα του.  Μετά ήταν η σειρά του επόμενου. Συχνά χρησιμοποιούσαν χαλβά η λουκούμι αντί για αυγό.  Με το έθιμο αυτό επισημοποιούσαν ότι από την επόμενη, που ήταν η Καθαρή Δευτέρα, θα άρχιζε η μεγάλη νηστεία η οποία θα κρατούσε μέχρι το Πάσχα, οπότε το πρώτο που θα έτρωγαν ήταν πάλι ένα αυγό.

ΟΙ ΜΠΟΥΜΠΟΥΝΕΣ ΤΗΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ

Την Κυριακή της μεγάλης Αποκριάς αναβιώνουν κατά το σούρουπο οι μεγάλες φωτιές στις μεγάλες πλατείες της πόλης. Πρόκειται για προχριστιανικό έθιμο, που επέζησε μέσα στον χρόνο και έφτασε ως τις μέρες μας. Οι μεγαλύτεροι μπουμπούνες είναι της πλατείας Ντουλτσό, της γειτονιάς του Απόζαρι, της πλατείας Ομονοίας και της γειτονιάς του παλαιού Νοσοκομείου. Γύρω από την αναμμένη μπουμπούνα, οι παρευρισκόμενοι πίνουν και γεύονται κεράσματα της μέρας της Αποκριάς, που καταναλώνονται εν όψει της Καθαράς Δευτέρας. Λαϊκές ορχήστρες παίζουν τοπικούς παραδοσιακούς σκοπούς και ακολουθεί χορός μέχρι να σβήσει η μπουμπούνα. Στα σπίτια, οι νοικοκυραίου τηρούν το έθιμο του "Χάσκαρη". Μετά το βραδινό φαγητό διασκεδάζουν όλοι με τις προσπάθειες που καταβάλουν όλα τα μέλη της οικογένειας για να "πιάσουν" με το στόμα ολάνοιχτο το βρασμένο αυγό που τους προσφέρεται με τη βοήθεια ενός ξύλινου ραβδιού και μιας κλωστής στην οποία δένεται το αυγό. Το νόημα αυτού του εθίμου είναι συμβολικό: Με το αυγό κλείνει το στόμα για την Σαρακοστιανή νηστεία - Με το αυγό ανοίγει ξανά τη νύχτα της Ανάστασης.  Ο Καλόγερος στο Καλαμπάκι Δράμας Την Καθαρά Δευτέρα στη Δράμα αναβιώνει ένα από τα πιο σημαντικά δρώμενα του ελληνικού ιστορικού χώρου, που οι ντόπιοι ονομάζουν «Καλόγερο». Οι ρίζες του ανάγονται σε πανάρχαιες τελετές, κατά τις οποίες οι άνθρωποι ζητούσαν από τις ανώτερες δυνάμεις να επενεργήσουν στη βλάστηση και να γονιμοποιήσουν τη γη. Στις μέρες μας, το έθιμο υπενθυμίζει και υπογραμμίζει την εξάρτηση του ανθρώπου από τη φύση. Ο Καλόγερος φορά δέρματα ζώων και μεταμφιέζεται σε ζώο ενώ στη μέση έχει δεμένα κουδούνια, ένα εκ των οποίων είναι σύμβολο γονιμότητας και επισκέπτεται μαζί με άλλους μεταμφιεσμένους όλα τα σπίτια του χωριού. Μετά τις επισκέψεις, ο «Καλόγερος» συνεχίζει με το μιμητικό όργωμα και τη σπορά των χωραφιών του χωριού, ενώ το αποκριάτικο δρώμενο ολοκληρώνεται με τον εικονικό θάνατο και την ανάστασή του Το κάψιμο του Τζάρου στην Ξάνθη Το έθιμο αυτό το έφεραν οι πρόσφυγες από το Σαμακώβ της Ανατολικής Θράκης και αναβιώνει κάθε χρόνο από τους κατοίκους του συνοικισμού, ο οποίος βρίσκεται στη γέφυρα του ποταμού Κόσυνθου. Ο Τζάρος ή Τζάρους, σύμφωνα με την τοπική παράδοση, ήταν ένα κατασκευασμένο ανθρώπινο ομοίωμα τοποθετημένο πάνω σε ένα σωρό από πουρνάρια. Την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς καιγόταν σε κέντρο αλάνας, πλατείας ή σε υψώματα για να μην έχουν το καλοκαίρι ψύλλους. Η ονομασία «Τζάρος» προήλθε από τον ιδιόρρυθμο ήχο που δημιουργούσε η καύση του θάμνου «τζ,τζ,τζ…». Μετά την ολοκλήρωση του εθίμου, ακολουθεί ένα φαντασμαγορικό θέαμα με πυροτεχνήματα.

ΟΙ ΚΑΤΣΙΒΕΛΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΚΟΥΔΟΥΝΑΤΟΙ

Επειδή Απόκριες χωρίς μασκαράδες δεν γίνονται σε όλα τα μέρη της πατρίδας μας υπάρχουν διάφορες παραδοσιακές φιγούρες μεταμφιεσμένων. Οι πιο γνωστές είναι οι κατσίβελοι και οι κουδουνάτοι.

Οι κατσίβελοι είναι φτωχικά ντυμένοι, μουντζουρωμένοι κι όλο λένε αστεία  και πειράγματα. Κρατάνε ένα ξερόκλαδο και μ’ αυτό πειράζουν όλους τους διαβάτες.

Οι κουδουνάτοι, πάλι, είναι σαν αγριάνθρωποι, ντυμένοι με τρίχινα ρούχα. Φοράνε μάσκες και κουκούλες. Κρατάνε μια μεγάλη γκλίτσα, ένα μπαστούνι σαν του βοσκού, κι είναι ζωσμένοι με δεκάδες κουδούνια, απ’ αυτά που κρεμάνε στα πρόβατα.

Το καρναβάλι με τα άρματα, τη μουσική, το κομφετί, τον βασιλιά καρνάβαλο δεν λείπουν από την πόλη των Τρικάλων. Ένα τρικαλινό έθιμο είναι η Χάσκα. Ο πιο γέρος δένει μια κλωστή στον πλάστη με τον οποίο ανοίγουν τα φύλλα της πίτας και στην  άκρη της κλωστής  ένα ξεφλουδισμένο βραστό αυγό ή σκληρό σουσαμένιο χαλβά βουτηγμένο σε γιαούρτι. Όλοι κάθονται κάτω και στη μέση ο παππούς κουνάει σαν εκκρεμές  το αυγό στα στόματα των ατόμων της οικογένειας τα οποία έχουν δεμένα τα χέρια στην πλάτη τους, και προσπαθούν  να χάψουν το αυγό. Η διαδικασία είναι διασκεδαστική, γιατί δεν είναι εύκολο να φαγωθεί το αυγό. Όταν συμβεί  αυτό, βάζουν φωτιά  στην κλωστή και αν καεί ολόκληρη σημαίνει καλός οιωνός για την οικογένεια. Το έθιμο της χάσκας το επιβάλλει η σαρακοστιανή επιταγή που λέει: « Με αυγό κλείνει το στόμα το βράδυ της Αποκριάς και με αυγό ανοίγει πάλι το βράδυ της Ανάστασης» . Υπενθυμίζοντας τη νηστεία που πρέπει να κάνουμε στο διάστημα αυτό.