ΚΟΥΜΠΑΡΑΔΕΣ

ΠΗΛΙΝΟΙ ΦΥΛΑΚΕΣ ΤΩΝ ΝΟΜΙΣΜΑΤΩΝ

Όλοι γνωρίζουμε τους πήλινους κουμπαράδες, εκείνους τους στρογγυλούς με τη μυτούλα στην κορυφή και το ανοιχτό στόμα που καταβροχθίζουν, χωρίς ποτέ να χορταίνουν, κέρματα. Υπήρχαν, άραγε, πήλινοι κουμπαράδες στην αρχαία Ελλάδα; Για να το μάθουμε, πρέπει να γυρίσουμε πολλά χρόνια πίσω, στην εποχή που οι άνθρωποι επινόησαν τα νομίσματα για να διευκολυνθούν στις συναλλαγές τους.

Τα πρωία νομίσματα

Τα πιο παλαιά νομίσματα έχουν βρεθεί στο Ανατολικό Αιγαίο, στην Ιωνία και τη Λυδία. Υπολογίζεται ότι στις περιοχές αυτές τα πρώτα νομίσματα κόπηκαν πριν από 2.600 χρόνια! Από τότε μέχρι σήμερα, οι άνθρωποι δε σταμάτησαν να τα χρησιμοποιούν στις συναλλαγές τους.     

Τι ήταν τα νομίσματα

Ήταν μικρά κέρματα από ασήμι, χρυσό ή χαλκό. Στις δύο πλευρές τους, αυτοί που τα κατασκεύαζαν χάραζαν φυτά, ζώα, ψάρια, έντομα, θεϊκές ή ανθρώπινες μορφές. 1.500 πόλεις στον ελληνικό χώρο έκοψαν νομίσματα. Η κάθε πόλη απεικόνιζε σ' αυτά το δικό της  έμβλημα. Η Αθήνα την κουκουβάγια και τη θεά Αθηνά, η Ρόδος το ρόδο, η Αίγινα τη χελώνα.

Πού φύλαγαν τα νομίσματα;

Υπήρχαν κουμπαράδες φτιαγμένοι από άλλα υλικά, όπως ξύλο και μέταλλο, ή δερμάτινα και υφασμάτινα πουγκιά, τα οποία δε διατηρήθηκαν με το πέρασμα των χρόνων. Επίσης έχουν βρεθεί  και μαρμάρινες ειδικές κατασκευές μέσα στις οποίες έβαζαν τα κέρματα. Δύο τέτοιοι κυβόλιθοι , φτιαγμένοι από πεντελικό μάρμαρο, βρέθηκαν στο ιερό της θεάς  Αφροδίτης στην Ακρόπολη.

Χρησίμευαν για να εναποθέτουν οι πιστοί τα νομίσματα προς τιμήν της θεάς, της οποίας ζητούσαν τη βοήθεια.

Οι πρώτοι κουμπαράδες.

Τα νομίσματα έγιναν μέσο συναλλαγής. Φυσικό, λοιπόν, ήταν  να χρειάζονται οι άνθρωποι  ειδικά σκεύη για να φυλάνε μέσα σ' αυτά  τα πολύτιμα κέρματα. Ενώ, όμως, έχουν βρεθεί χιλιάδες νομίσματα που χρονολογούνται από τον 7^ο  αιώνα έως  τον 1^ο  αιώνα π.Χ., δεν έχει βρεθεί ακόμα κανένας πήλινος κουμπαράς. Ο παλαιότερος κουμπαράς που βρήκαν οι αρχαιολόγοι στις ανασκαφές είναι ρωμαϊκός (1^ος αιώνας π.Χ.-3ος αιώνας μ.Χ.) και είναι ακριβώς ίδιος μ' αυτούς που  ξέρουμε: τους στρογγυλούς με τη σχισμή για τα κέρματα.

Τα θησαυροφυλάκια

Πήλινοι, λοιπόν, κουμπαράδες δεν έχουν βρεθεί ακόμα και ίσως να μη βρεθούν ποτέ, αφού χρησιμοποιούσαν άλλα πήλινα αγγεία για να φυλάνε τα νομίσματα. Έτσι, οι αρχαίοι Έλληνες έκρυβαν τα νομίσματα μέσα σε λυχνάρια, αμφορείς, σκύφους (δηλαδή, αγγεία που είχαν στα σπίτια τους για άλλες χρήσεις). Τα αγγεία αυτά, επειδή βρέθηκαν με «θησαυρούς» νομισμάτων, με πολλά δηλαδή νομίσματα, οι αρχαιολόγοι τα ονόμασαν θησαυράρια.

Θησαυράρια έχουν βρεθεί θαμμένα κάτω από δάπεδα σπιτιών, σε αυλές, μέσα σε τοίχους, σε εργαστήρια. Οι κάτοχοι τους τα έκρυβαν εκεί για λόγους ασφαλείας. Σε περιόδους πολέμου ή ξαφνικής εχθρικής εισβολής τα έθαβαν βιαστικά, με σκοπό κάποια στιγμή να γυρίσουν και να τα πάρουν, θησαυράρια έχουν βρεθεί, επίσης, μέσα σε τάφους. Τα έβαζαν οι συγγενείς του νεκρού για να μπορέσει ο τελευταίος να πληρώσει τον Χάροντα βαρκάρη που θα τον οδηγούσε στον Άδη. Τα θησαυράρια ήταν, συνήθως, μικρές χύτρες, σκύφοι, πρόχοι, οινοχόες, αγγεία που δεν έφεραν διακοσμητικά μοτίβα και μερικές φορές ήταν σπασμένα. Είναι βέβαιο ότι τα πήλινα αυτά αγγεία είχαν αρχικά χρησιμοποιηθεί για άλλες δουλειές - οι χύτρες για να μαγειρεύουν φαγητό, οι σκύφοι για να πίνουν κρασί, οι πρόχοι και οι οινοχόες για να μεταφέρουν το νερό. Στη συνέχεια, τα ίδια αυτά αγγεία χρησιμοποιήθηκαν σαν κουμπαράδες.

Θησαυράρια και θησαυροί

Τα θησαυράρια, λοιπόν, ήταν οι πήλινοι κουμπαράδες των αρχαίων Ελλήνων. Στη Μύρινα της Καρδίτσας βρέθηκε μια σπασμένη όλπη (δοχείο από δέρμα, στο οποίο αποθήκευαν λάδι), με 149 ασημένια νομίσματα (στατήρες Αίγινας). Μεγάλος θησαυρός νομισμάτων βρέθηκε και στο Μούλκι Κορινθίας: μέσα σ' έναν αμφορέα είχαν τοποθετήσει 149 ασημένια νομίσματα. Από τους πιο σημαντικούς θησαυρούς είναι αυτός που βρέθηκε στην αρχαία Κόρινθο κάτω από ένα πινάκιο (πιάτο): 50 χρυσά νομίσματα κι ένα χρυσό περιδέραιο το περιεχόμενο του.

Στη Νάξο, μέσα σ' ένα κύπελλο, βρέθηκαν 72 ασημένια και 2 χάλκινα. Στη Δράμα τέλος βρέθηκαν μέσα σε ένα σκύφο 39 χάλκινα και 4 ασημένια νομίσματα.